Prażmowski Wawrzyniec h. Belina (ok. 1460–1532), wojewoda i wicesgerens mazowiecki. Był synem Piotra, kaszt. liwskiego (zob.), oraz Śmichny, córki Wawrzyńca z Belska, kaszt. liwskiego, młodszym bratem Michała, prepozyta płockiego (zob.).
Najprawdopodobniej uzyskał P. jakieś wykształcenie, może w rodzinnym Prażmowie w ziemi czerskiej (szkoła parafialna) lub pod opieką starszego brata Michała. Rozpoczął karierę poza księstwem czerskim jako dworzanin Bolesława V, księcia warszawsko-zakroczymskiego. Po śmierci ojca otrzymał w spadku część dóbr, pisał się początkowo z Woli Prażmowskiej. W kwietniu 1484 wspólnie z bratem Michałem, wówczas archidiakonem płockim, kupił od księcia Bolesława V obszerne dobra Nieporęt w ziemi warszawskiej za 2 000 fl., uzyskując m. in. wyjątkowo niską stawkę czynszu książęcego z tej wsi – 1 gr. z włóki kmiecej (po śmierci Michała w r. 1507 jego część Nieporętu przejął najmłodszy brat Ścibor). W grudniu 1490 tenże Michał zapisał P-emu dług w wysokości 1 000 fl. na swojej części Prażmowa.
P. związał się następnie z Konradem III Rudym, księciem czerskim, który po śmierci braci przejął ich dzielnice książęce, tracąc jednakże Mazowsze płockie na rzecz Korony. Z nominacji Konrada III P. otrzymał w r. 1497 urząd chorążego wyszogrodzkiego, uczestniczył w kolejnych zjazdach dygnitarzy mazowieckich, zwoływanych przez księcia. W maju 1502 z ramienia Konrada posłował do króla Aleksandra, udającego się na Litwę, prosząc o zwrot ziem mazowieckich, zabranych przez króla Jana Olbrachta, skarżąc się na sposób załatwienia apelacji poddanych mazowieckich do króla oraz odmawiając udziału Mazowsza w podatkach kor. Po powrocie z tej misji dyplomatycznej P. zapewne wszedł do węższego kręgu rady książęcej, złożonego z czołowych dygnitarzy. Znaczenie rady wzrosło w wyniku dłuższej choroby i przedwczesnej śmierci Konrada III w październiku 1503. Wraz z innymi dygnitarzami P. przeciwstawiał się zdecydowanie próbie okrojenia Mazowsza książęcego do dzielnicy czerskiej, popierając prawa księżnej wdowy Anny Radziwiłłówny oraz małoletnich synów, Stanisława i Janusza III. Z racji dobrej orientacji w uwarunkowaniach polityki królewskiej P. był przypuszczalnie współtwórcą skutecznej linii politycznej, a jako chorąży wyszogrodzki mógł przyczynić się do solidarnej odmowy urzędników ziem północnego Mazowsza podporządkowania się żądaniom króla Aleksandra. Zapewne na przełomie 1503 i 1504 r. był posłem księżnej Anny na dwór króla czeskiego i węgierskiego Władysława Jagiellończyka, zabiegając o poparcie w rokowaniach z królem polskim. Po powrocie wszedł do grona delegatów rady książęcej Mazowsza, przeprowadzających wraz z księżną Anną rokowania na sejmie w Piotrkowie (styczeń–marzec 1504), jako jeden z dwu urzędników świeckich poniżej urzędu kasztelańskiego (obok marszałka dworu). W maju 1505 P. podniósł na sejmie w Radomiu, wraz z woj. mazowieckim i kaszt. czerskim, w imieniu rady książęcej Mazowsza, sprawę naruszenia zawartości skarbca książęcego przez księżną Annę bez wiedzy i zgody rady książęcej; król oddalił to oskarżenie. Pozycja P-ego pozostała mocna, bowiem wkrótce awansował, obejmując po Andrzeju Mińskim urząd kaszt. zakroczymskiego. W tym charakterze uczestniczył w kolejnych zjazdach dygnitarzy pod przewodnictwem księżnej regentki, a później młodych książąt, poczynając od lutego 1506 aż do września 1524.
Po śmierci brata Michała P. wszedł w posiadanie dóbr w woj. płockim: Sikorza i sąsiedniej wsi Gowarowa (następnie włączonej do Sikorza); w marcu 1508 uzyskał od króla w związku z ich lokacją zwolnienie od podatków na trzy lata. Zarazem przypadła mu część dochodowego star. płockiego, którą utrzymał w swoich rękach kilkanaście lat. Konflikty majątkowe P-ego z krewnymi były rozpatrywane na sejmie kor. w 1514 r. W l. n. P. starał się nie angażować w konflikt ugrupowań szlachty mazowieckiej z księżną Anną jako regentką; szlachta zabiegała o zakończenie rządów opiekuńczych i przekazanie władzy młodym książętom. Uczestniczył P. w zjeździe zakroczymskim w poł. 1518 r., na którym przy poparciu królewskim nastąpiło przejęcie władzy przez książąt. W związku z wojną krzyżacką 1520 r. uzyskał od króla zwolnienie od osobistego stawiennictwa na wyprawę z tytułu posiadanych dóbr w woj. płockim, podobnie uzyskał takież zwolnienie za wstawiennictwem książąt w r. 1522. W kwietniu 1523 przedłożył na obradach kapituły warszawskiej postulaty książęce, które w większości uwzględniono. Po śmierci księcia Stanisława zajął w otoczeniu młodego księcia Janusza III pozycję wybitną; wyrazem tego było objęcie przezeń urzędu kaszt. czerskiego (po śmierci Aleksego Nadarzyńskiego), co oznaczało awans na drugie miejsce w hierarchii urzędniczej Mazowsza książęcego. Jako nowo mianowany kaszt. czerski uczestniczył P. w sejmie warszawskim w marcu 1525, na którym uregulowano sprawy tumultu warszawskiego oraz wydano dekret przeciw luteranom. Brał następnie udział w sejmie warszawskim w marcu 1526, w czasie którego (9 III) zmarł Janusz III, ostatni książę mazowiecki. Już 4 III został P. mianowany jednym z wykonawców testamentu książęcego, obok wojewody, kaszt. wiskiego i warszawskiego oraz kanclerza. Wraz z innymi członkami rady książęcej opowiedział się za rządami księżniczki Anny, siostry zmarłych książąt, i uczestniczył w kolejnych zjazdach dygnitarzy mazowieckich, w kwietniu i w maju 1526. Wydaje się, że następnie brał udział – z racji swego doświadczenia dyplomatycznego – w poufnych rokowaniach dygnitarzy mazowieckich z królem Zygmuntem, które przygotowały przejęcie władzy na Mazowszu przez króla, i działał na rzecz uzgodnionego rozwiązania politycznego, umożliwiającego kontynuację w zwężonych ramach dotychczasowej autonomii Mazowsza. Dn. 29 VI w uznaniu szczególnych zasług otrzymał od księżnej Anny przeniesienie dawniejszego zapisu ks. Janusza III, w wysokości 300 kop gr. ze wsi książęcej Kosewo na wieś Moglno (obecny Modlin) w ziemi zakroczymskiej, księżna dodała jeszcze 200 kop gr. do łącznej sumy 500 kop gr. Dn. 13 IX 1526, wraz z innymi urzędnikami mazowieckimi, P. bez wątpienia złożył formalną przysięgę na wierność królowi na zamku warszawskim. Już 23 IX w Czersku Zygmunt Stary w uznaniu zasług ponowił mu zapis 500 kop gr. na wsi Moglno. Następnie P. uczestniczył w kolejnych zjazdach rady książęcej, obradującej pod przewodnictwem woj. mazowieckiego jako wicesgerensa. W r. 1527 otrzymał od króla dożywocie na wsi Radzikowo i prawo wykupu Kębłowic w ziemi zakroczymskiej, w marcu 1528 – nadanie dochodowego star. zakroczymskiego.
Po śmierci woj. Feliksa Brzeskiego (zm. 29/30 I 1529) dygnitarze mazowieccy zwrócili się do króla o mianowanie P-ego na urząd woj. mazowieckiego i zarazem wicesgerensa. Już w lutym t. r. król dokonał nominacji i P. podjął ów urząd. W końcu t. r. na sejmie w Piotrkowie P., wraz z innymi dygnitarzami mazowieckimi, uzyskał potwierdzenie królewskie dla odrębności prawnych Mazowsza. W lutym 1530, wraz z paroma innymi dostojnikami mazowieckimi, uczestniczył w Krakowie w koronacji królewskiej Zygmunta Augusta za życia ojca. W marcu 1531 przewodniczył sejmowi mazowieckiemu, który zebrał i wstępnie zatwierdził dotychczasowe statuty książęce i zwyczaje prawne mazowieckie, opierając się na orzecznictwie sądów mazowieckich, starając się usunąć zauważone rozbieżności i sprzeczności. W redagowaniu tekstu bez wątpienia odcisnęła się indywidualność P-ego. Projekt ten, któremu następnie zarzucano, że został przygotowany przez wojewodę bez niezbędnego konsensu innych dygnitarzy mazowieckich, został przedstawiony przez P-ego na sejmie krakowskim na początku 1532 r., lecz nie uzyskał królewskiej aprobaty. Zabiegając o zachowanie dotychczasowej odrębności prawnej Mazowsza od Korony, P. przechowywał go nadal w swoich rękach (tzw. zwód P-ego; dopiero następna kodyfikacja prawa mazowieckiego, która zreformowała ów projekt, uwzględniając ówczesne procesy ewolucji systemu prawa mazowieckiego, tzw. zwód Goryńskiego, uzyskała sankcję królewską w r. 1540). U przyczyn porażki P-ego leżał fakt, że ta pierwsza po inkorporacji próba kodyfikacji prawa mazowieckiego, tak ważna dla zachowania autonomii prawnej Mazowsza, była niedość konsekwentna, znalazły się w niej rozwiązania sporne lub tradycyjne, kolidujące z najnowszymi postanowieniami królewskimi, normującymi niektóre zagadnienia szczegółowe. Jeszcze w lecie 1532 P. wykonywał na Mazowszu swoje funkcje urzędowe, m. in. pozostając w konflikcie z wpływowym bpem płockim Andrzejem Krzyckim. Zmarł w Krakowie przed 30 XI 1532.
O żonie P-ego brak informacji; zapewne jednak była córką któregoś z współdziedziców Młochowa, ponieważ powinowatym P-ego był Jan, syn Pawła zwany Buką z Młochowa, w sąsiadującej z Prażmowem parafii Tarczyn (w r. 1523 na prośbę P-ego książęta maz. obdarzyli Jana prawem nieodpowiadania wobec urzędników książęcych i zwolnieniem od kar sądowych). Synem P-ego był Piotr od ok. r. 1526 chorąży liwski, posiadacz Sikorza, żonaty z Anną Rościszewską z Zamościa (koło Rościszewa w woj. płockim). Córką P-ego była Katarzyna, żona Abrahama Nowodworskiego, którego chciała wykupić przed r. 1510 z niewoli tureckiej.
Niesiecki; Wolff, Studia nad urzędnikami maz.; – Piętka J., Mazowiecka elita feudalna późnego średniowiecza, W. 1975 s. 104–7 (z błędami); Sobol B., O podstawie prawnej stosowania statutów i zwyczajów sądowych na Mazowszu w latach 1532–1540, „Czas. Prawno-Hist.” T. 9: 1957 z. 1 s. 45–72 (tamże starsza liter.); tenże, Sejm i sejmiki ziemskie na Mazowszu książęcym, W. 1968 s. 102–83, passim; Winiarz A., O zwodzie zwyczajów prawnych mazowieckich układu Wawrzyńca z Prażmowa, Rozpr. PAU Wydz. Hist.-Filoz., XXXII 91–170; – Acta ecclesiae colegiatae Varsoviensis, Arch. Kom. Prawn. PAU, Kr. 1926 VI 50–1 nr 35; Acta Tom., III, VIII–XIII; Iura Masoviae terrestria, W. 1973 II nr 170, 232, 247, 247a, 300–22, passim, 363; Kod. maz. (Lubomirskiego), nr 275; Matricularum summ., III, IV; Vol. leg., I 233; – AGAD: dok. perg. 767, 1150, 1159, Metryka Kor. t. 9, 164, t. 18, 111, 151v.–152v., 168v., 185–185v., 235, 238, 239, 247v., 248, 270, t. 22, 215, t. 26, 199, t. 32, 181v., t. 43, 12, 346, t. 46, 71v., t. 48, 208, t. 60, 36, Arch. Zamoyskich t. 33, 286v.–287; Arch. Diec. w Płocku: dok. perg. 374; IH PAN: Kartoteka Słown. Hist.-Geogr. Mazowsza w średniowieczu; Ośrodek Dokumentacji Zabytków w W.: Knapiński W., Notaty do historii kościołów w diecezji warszawskiej z archiwum konsystorskiego warszawskiego, (mszp., wg indeksu).
Kazimierz Pacuski